Özel Eğitim Gereksinimli Çocuk Sahibi Olan Ailelerin Uyum Süreci
Özel Eğitim Gereksinimli Bir Çocuğa Sahip Ebeveyn Olmak
Aile içinde normal bir çocuğun doğumu bile birçok yeniliği ve zor koșulları beraberinde getirmektedir. Her anne-baba sağlıklı bir çocuk sahibi olmak istemektedir. Özel eğitim gereksinimli bir çocuğa sahip olmak, kișilerin kendilerinin tercih ettiği bir durum değildir. Doğan çocuğun özel eğitim gereksinimli olması ise birçok önemli değișikliği beraberinde getirir. Özel eğitim gereksinimli bir çocuğu olan ailelere normal çocuğa sahip ailelere oranla daha fazla sorumluluk, daha fazla çaba ve kendilerine ayırabilecekleri daha az zaman düșer.
Ailelerin çocuğu kabul etmesi en önemli unsurlardan biridir. Anne babaların ortaya koydukları çok fazla tepki vardır ve hangi tepkilerin gözleneceğini önceden tahmin etmek zordur. Kabul sürecine doğru ilerlerken tüm aileler aynı așamalardan geçmeyebilirler. Her ailenin özel eğitim gereksinimli çocuğu kabulü kendi bireysel özelliklerine bağlı olarak farklılașabilir. Tüm ailelerde her kabul așaması sıralı șekilde yașanmayabilir.
Özel Eğitim Gereksinimli Çocukların Ebeveynlerinde Gözlemlenen Tepkiler
Birincil Tepkiler
ȘOK: Anne babaların, çocuklarının özel eğitim gereksinimli olduğunu öğrendiklerindeki ilk tepkileridir. Bu tepkinin gözlenen özellikleri, ağlama, inançsızlık ve çaresizliktir. Bu șok evresi çok kısa ya da uzun sürebilir.
İNKAR: Bazı anne-babalar çocuğun özel eğitim gereksinimli olduğu gerçeğinden kaçma eğilimi gösterirler. Çocuklarındaki bu farklılığı kabul etmeyerek uzmandan uzmana dolașır, çareler arayarak çocuklarının iyi olabileceği umudunu tașırlar.
KEDER VE DEPRESYON: Yașanması gerekli olan bu tepki, gerçeğin farkına varmaya doğru bir gidiși olușturur ancak așırı depresyon ve yas bazı ailelerde hayat boyu sürebilir
İkincil Tepkiler
KARARSIZLIK VE REDDETME: Sevgi ve kızgınlık duygularının bir arada yașanmasıdır. Aileler bu duygu ile ya kendilerini özel eğitim gereksinimli çocuklarına tam adarlar ya da çocuklarını reddederler. Özel eğitim gereksinimli çocuk gerçeğini kabul etmeyerek çocuktan yapabileceğinin fazlasını isterler.
SUÇLULUK: Ailenin yașadığı duygular arasında üstesinden gelinmesi en zor olan belki de "suçluluk duygusu"dur. Aileler șu ya da bu șekilde çocuğun yetersizliğine neden olduklarını ve geçmișteki hataları için cezalandırıldıklarını düșünürler.
KIZGINLIK (ÖFKE): Kızgınlık, ailelerin özel eğitim gereksinimli çocuklarını kabule giden yolda önemli bir engeldir. Aile, "Niye bana oldu? Neden bizim bașımıza geldi?" sorularına cevap aramaktadır. Ayrıca, kızgınlık duygularını uzmanlara, öğretmenlere, terapistlere yansıtarak onları suçlamaya bașlar.
UTANMA: Aileler çocuklarındaki yetersizliği, kendilerinin bir yetersizliği olarak algılamaktadırlar. Bu nedenle bazı anne-babalar çocukla birlikte dıșarıya çıkmak istemezler ve eve kapanmayı tercih ederler.
Üçüncül Tepkiler
ANLAȘMA: Bu dönemde aile, çocuğunun yetersizliğini ortadan kaldırmanın yollarını arar. Aile için önemli olan çocuğun normal hâle gelmesidir. Aile bunu gerçekleștirebileceğini umduğu herkesle anlașmaya girebilir. Bu kiși tıp doktoru, uzman, sihirli güçleri olduğu sanılan biri, hatta "Tanrı" olabilir. Anlașma çoğu kez "Eğer çocuğumu iyileștirirsen, ben de..." șeklinde olmaktadır.
UYMA VE YENİDEN DÜZENLEME: Aile artık farklı özelliğe sahip bir çocuğu olduğunu ve neler yapabileceğinin gerçekçi bir biçimde düșünmeye ve çocuğuyla daha etkili, verimli bir ilișki düzeyi olușturmaya çalıșır.
KABUL VE UYUM: Aileler bu duyguları yașadıkça, kendileri ve çocukları hakkında çok șeyler öğrenirler. Böylece yalnız çocuklarını değil, kendilerinin de zayıf ve kuvvetli taraflarını kabul etmeye bașlarlar.
Kardeșleri Özel Eğitim Gereksinimli Olan Çocukların Yașadığı Duygular ve Gösterdiği Tepkiler
Ailede tüm kardeșler etkileșim içindedir. Eğer kardeșlerden biri bir yetersizliğe sahipse bu durum diğer kardeșler üzerinde değișik etkiler yaratır. Özel eğitim gereksinimli kardeșe sahip olan çocuklar bir yandan kardeșlerinin farklılığını anlamaya çalıșırken, diğer yandan da sağlıklı kardeși olan yașıtlarına göre daha fazla sorumluluk almak zorunda kalırlar. Ayrıca yașıtlarına kıyasla anne babalarından daha az ilgi görürler. Yetersizliğin aile üzerinde yaratacağı farklılık ve güçlükleri anne babaları ile paylașmak durumunda kalırlar.
Kardeșleri Özel Eğitim Gereksinimli Olan Çocukların Tepkileri
Kızgınlık, kıskançlık, düșmanlık, suçluluk, keder, korku, utanma, reddetme, kabul, uyum. Kardeșlerin uyum düzeylerini; normal olan kardeșin yașı, yetersizliği olan kardeșiyle arasındaki yaș farkı, cinsiyet, eğitim düzeyi gibi bazı faktörler etkiler.
Özel Gereksinimli Bir Çocuğa Sahip Olmak
Anne baba olmak bașlı bașına zor bir görevdir. Bununla birlikte özel gereksinimli bir çocuğun anne babası olmak beraberinde bașka zorlukları da getirmektedir. Bu zorluklarla baș ederken; çaresizlik, kızgınlık, utanma, suçluluk duyma, hayal kırıklığı gibi duyguları yașamak, çocuğunuzu olduğu gibi kabul etme sürecin - de gayet normal görülmektedir. Bu gerçeği kabul edip bașarılı bir șekilde duruma uyum sağlamanız ve yașamınızı bu gerçeğe göre yeniden șekillendirmeye çalıșmanız kolay değildir ancak bu gerçeği kabullenmek ne kadar zor olursa olsun ailenin mutluluğu ve çocuğun gelișimi açısından oldukça önemlidir.
Her șeyden önce çocuğunuzu olduğu gibi kabullenmek onun adına attığınız her adımda sizin en büyük yardımcınız olacaktır. Bu süreçte size akıl vermeye kalkan, sürekli sorular soran, acıyan, üzülen bir dizi akraba, komșu, sokaktaki her hangi birisi ile karșılașma olasılığınız yüksektir. Bunlar çocuğunuzu kabul sürecinde sizi yıldırmamalıdır.
Çocuğunuzu asla eve kapatmayın. Yașamın her alanında bulunmasını sağlayın. Unutmayın ki; çocuğunuz, toplum içinde nasıl davranacağını, sosyal ortamlarda ve yașamın içinde öğrenir. Fırsat bulduğunuz her durumda onunla dıșarı çıkmaya çalıșın. Birlikte parka gidin, misafirliğe giderken yanınızda götürün, otobüse binin, bir pastaneye, lokantaya gidip yemek yiyin, mümkün olduğunca yașıtları ile bir araya getirin.
Çocuğunuzun bakımı ve yetiștirilmesi sürecinde uzmanlardan destek almayı ihmal etmeyin. Özel gereksinimli bir çocuğa sahip olmak muhakkak ki hayatınızı zorlaștıracaktır ama sevgi ve sabırla yaklașırsanız bu yükün altından yıpranmadan kalkabilirsiniz.
Kaynak: https://istanbul.meb.gov.tr/oer/MEB_Brosur2018/veli/29_ozel_egitim_gereksinimli_cocuk.pdf